— Ale jak to jest możliwe, że ktoś nie jest ani mężczyzną, ani kobietą? — zapytała mnie koleżanka podczas ostatniej kawy. — Przecież to przeczy biologii!
Zatrzymałam kubek w połowie drogi do ust. Znów ta sama rozmowa. Znów to samo niezrozumienie. Ale też znów szansa na edukację i otworzenie umysłów.
Bo tak właśnie działam — cierpliwie, z empatią, próbując budować mosty tam, gdzie widzę przepaść nierozumienia.
Świat tożsamości płciowej jest znacznie bogatszy i bardziej złożony, niż mogłoby się wydawać. Dla wielu osób rzeczywistość wykracza daleko poza prosty podział binarny na „mężczyzna” i „kobieta”. Kwestie te wpływają na wszystkie aspekty życia, włączając w to relacje intymne, gdzie ważne jest, by produkty dla par uwzględniały różnorodność wszystkich osób w związku.
Dziś chcę zabrać Cię w podróż po spektrum niebinarności — temacie, który budzi tyle pytań, ile i emocji. Obiecuję, że będzie to podróż pełna odkryć i zrozumienia.
Czym jest niebinarność i jak ją zrozumieć?
Niebinarność jest tożsamością płciową, która wykracza poza tradycyjny, binarny podział na płeć męską i żeńską. Osoby niebinarne nie identyfikują się wyłącznie jako mężczyźni lub kobiety — mogą czuć się jako coś pomiędzy, poza tym podziałem, lub w ogóle nie odczuwać przynależności do żadnej płci.
Kiedy po raz pierwszy spotkałam się z tym pojęciem, przypomniało mi to moment, gdy jako dziecko próbowałam zmieścić wszystkie kolory tęczy w dwóch kredkach. Po prostu się nie dało.
Płeć to spektrum, nie przełącznik. Spektrum tożsamości płciowych obejmuje wiele różnych sposobów postrzegania siebie przez daną osobę. Niektórzy ludzie po prostu istnieją w przestrzeniach, które nasze społeczeństwo dopiero uczy się rozpoznawać i nazywać.
Warto zrozumieć, że niebinarność nie jest „modą” czy „wymysłem młodego pokolenia”. Badanie „The 2015 U.S. Transgender Survey” pokazało, że osoby niebinarne stanowią znaczący odsetek społeczności trans, a ich doświadczenia są tak zróżnicowane, jak zróżnicowane są ludzkie doświadczenia w ogóle.
To nie jest próba komplikowania rzeczywistości — to po prostu uznanie jej naturalnej złożoności.
Czy niebinarność to to samo co orientacja seksualna?
Absolutnie nie! To jedna z najczęstszych pomyłek, z jaką się spotykam. Niebinarność dotyczy tożsamości płciowej — tego, kim dana osoba jest, jak postrzega siebie w kontekście płci.
Orientacja seksualna natomiast określa, do kogo czujemy pociąg romantyczny, emocjonalny czy seksualny.
Wyobraź sobie, że tożsamość płciowa to odpowiedź na pytanie „Kim jestem?”, a orientacja to odpowiedź na pytanie „Kogo kocham?”. To dwa zupełnie różne aspekty ludzkiej natury, które mogą występować w każdej możliwej kombinacji. W kontekście intymności każda osoba, niezależnie od tożsamości, może potrzebować różnych form wsparcia i ekspresji, dlatego ważne jest, by produkty dla niego i dla niej były dostępne bez założeń o tożsamości płciowej.
Osoba niebinarna nie identyfikuje się z binarnym podziałem, ale może być heteroseksualna, homoseksualna, biseksualna, panseksualna lub aseksualna — dokładnie tak samo, jak osoby binarne.
Pamiętam rozmowę z jedną z czytelniczek, która wyznała mi: „Myślałam, że skoro jestem niebinarna, to automatycznie muszę być panseksualna. Dopiero po czasie zrozumiałam, że mogę kochać tylko kobiety i to jest w porządku”.
Ta historia idealnie ilustruje, jak ważne jest rozdzielanie tych dwóch aspektów tożsamości.
Jakie są rodzaje niebinarności na spektrum tożsamości płciowych?
Świat niebinarności jest niewiarygodnie bogaty i różnorodny. Oto kilka głównych „kategorii”, choć pamiętaj — każda osoba może definiować siebie po swojemu:
- Agender — osoby, które identyfikują się jako pozbawione płci lub bez tożsamości płciowej
- Genderfluid — osoby genderfluid, których tożsamość płciowa zmienia się w czasie
- Demigender — częściowa identyfikacja z daną płcią (np. demiboy, demigirl)
- Pangender — osoby pangender identyfikujące się z wieloma lub wszystkimi płciami jednocześnie
- Neutrois — neutralna tożsamość płciowa
- Genderqueer — osoby genderqueer, które kwestionują tradycyjne pojęcia płci
Publikacja w Journal of Sex Research pt. „Gender Identity and Expression Among Transgender and Gender Non-conforming People” podkreśla, że te kategorie to raczej punkty orientacyjne niż sztywne definicje. Każda osoba ma prawo do własnego sposobu rozumienia i opisywania swojej tożsamości.
Czasami myślę o tym jak o języku — mamy słowa, które pomagają nam komunikować nasze doświadczenia, ale każdy człowiek używa ich w sposób nieco odmienny, nadając im osobiste znaczenie. W kontekście osobistego odkrywania siebie, niektóre osoby znajdują pomoc w dyskretnych miniwibratorach, które pozwalają na intymną eksplorację bez presji społecznych oczekiwań.
Najważniejsze to słuchać, jak dana osoba opisuje siebie, i szanować jej wybory językowe.
Jak zwracać się do osób niebinarnych i jakie używać zaimków?
To pytanie słyszę najczęściej i rozumiem dlaczego — większość z nas wyrosła w języku binarnym. W języku polskim, który jest mocno gramatycznie ugenedrowiony, może to być wyzwanie, ale na pewno wykonalne.
Najważniejsza zasada: pytaj i słuchaj. Każda osoba ma prawo określić, jakich form gramatycznych chce używać. Niektóre osoby niebinarne używają form męskich, inne żeńskich, jeszcze inne eksperymentują z formami neutralnymi (jak końcówki -e, -um) lub proszą o unikanie form gendrowanych w ogóle.
Przykłady neutralnych form w języku polskim mogą brzmieć: „To jest moje przyjaciółe Alex” czy „Alex jest zmęczone”. Wiem, że może to brzmieć nienaturalnie na początku — ja sama potrzebowałam czasu, żeby się przyzwyczaić.
Ale język to żywy organizm, który ewoluuje wraz z naszą świadomością społeczną. Zwracać się do osób niebinarnych z szacunkiem oznacza używanie preferowanych przez nie zaimków i form gramatycznych.
Jeśli popełnisz błąd — a zdarza się to wszystkim — po prostu przeproś, popraw się i idź dalej. Nie rób z tego dramatu. Najważniejsza jest szczera chęć szanowania drugiej osoby.
Jak wygląda ekspresja płciowa osób niebinarnych?
Ekspresja płciowa to sposób, w jaki prezentujemy swoją płeć światu — przez ubrania, fryzurę, makijaż, sposób mówienia czy poruszania się. I tutaj również nie ma jednej reguły dla osób niebinarnych.
Niektóre osoby niebinarne wybierają androgyniczny wygląd, łącząc elementy tradycyjnie postrzegane jako męskie i żeńskie. Inne mogą prezentować się w sposób bardziej „binarny”, ale i tak czuć się niebinarnie wewnętrznie. Ekspresja płciowa może obejmować także wybór bielizny, która odpowiada indywidualnym preferencjom i poczuciu komfortu.
Jeszcze inne eksperymentują z różnymi stylami w zależności od dnia, nastroju czy sytuacji.
Kluczowe jest zrozumienie, że ekspresja płciowa nie zawsze odzwierciedla tożsamość płciową. Osoba może nosić sukienki i makijaż, a jednocześnie być niebinarna. Może też golić głowę i nosić garnitury, również będąc niebinarną.
Zewnętrzny wygląd to forma komunikacji i ekspresji, ale nie definicja tego, kim ktoś jest w środku. To sposób na wyrażenie swojej tożsamości płciowej, która może obejmować różne aspekty męskości i kobiecości jednocześnie.
Czy istnieje test na niebinarność?
Ile razy słyszałam to pytanie! I za każdym razem odpowiadam to samo: test na niebinarność nie istnieje — nie ma testu, quizu ani ankiety, która mogłaby określić czyjaś tożsamość płciową. Byłoby to tak samo absurdalne, jak test na bycie kobietą czy mężczyzną.
Tożsamość płciowa to głęboko osobiste, wewnętrzne doświadczenie tego, kim jesteś. To proces samopoznania, który może trwać lata i ewoluować w czasie.
Niektórzy ludzie wiedzą od wczesnego dzieciństwa, że nie pasują im binarne kategorie płciowe. Inni odkrywają to dopiero w dorosłości, często gdy po raz pierwszy słyszą o istnieniu niebinarności.
Jeśli zastanawiasz się nad swoją tożsamością płciową, zadawaj sobie pytania: Jak czuję się z określeniami „kobieta” czy „mężczyzna”? Czy jakieś inne określenia lepiej opisują moje wewnętrzne doświadczenie?
Czy czuję się komfortowo z oczekiwaniami społecznymi związanymi z moją płcią przypisaną przy urodzeniu? Ale pamiętaj — tylko Ty znasz odpowiedzi na te pytania.
Jak wygląda seksualność osób niebinarnych?
Seksualność osób niebinarnych jest tak różnorodna, jak seksualność wszystkich ludzi. Niebinarność nie determinuje orientacji seksualnej, preferencji czy sposobu przeżywania intymności. Osoby niebinarne mogą być w związkach z osobami każdej płci i orientacji.
W mojej pracy edukatorki seksualnej często spotykam się z pytaniami o to, jak nazywać orientację seksualną osób niebinarnych lub ich partnerów. Czy związek osoby niebinarnej z kobietą to związek heteroseksualny? A z mężczyzną? Ważne jest, by pamiętać o bezpieczeństwie i używaniu prezerwatyw niezależnie od tożsamości płciowej partnerów.
Prawda jest taka, że każda osoba ma prawo sama określić swoją orientację na podstawie tego, jak postrzega siebie i swoje relacje.
Raport „LGBTI Survey 2019” Europejskiej Agencji Praw Podstawowych pokazuje, że osoby niebinarne doświadczają pełnego spektrum orientacji seksualnych. Ich potrzeby intymne, sposoby wyrażania seksualności i budowania relacji są tak samo zróżnicowane, jak w przypadku każdej innej grupy ludzi.
Najważniejsze to komunikacja, zgoda i wzajemny szacunek — niezależnie od tożsamości płciowej partnerów. Seksualność to obszar, w którym każda osoba ma prawo do eksploracji i odkrywania siebie bez presji społecznych oczekiwań.
Co oznacza flaga osób niebinarnych?
Flaga osób niebinarnych to piękny symbol, którego symbolika jest głęboko przemyślana. Składa się z czterech pasów o różnych kolorach, z których każdy ma swoje znaczenie:
- Żółty — reprezentuje płci całkowicie niezależne od binarności męsko-żeńskiej
- Biały — symbolizuje osoby wielopłciowe lub płeć łączącą elementy męskie i żeńskie
- Fioletowy — oznacza płci będące mieszanką męskości i żeńskości
- Czarny — reprezentuje osoby agender, które nie identyfikują się z żadną płcią
Flagę zaprojektowano w 2014 roku, a jej twórcą jest Kye Rowan. Powstała z potrzeby stworzenia symbolu, który reprezentowałby różnorodność doświadczeń niebinarnych, wykraczając poza uproszczenia i stereotypy.
Dla wielu osób niebinarnych ta flaga to nie tylko symbol — to poczucie przynależności, widzialności i dumy. Kiedy widzę ją na paradach równości czy w mediach społecznościowych, zawsze myślę o wszystkich ludziach, którzy dzięki niej czują się mniej samotni w swoich doświadczeniach. Dla niektórych osób ekspresja dumy może obejmować także noszenie specjalnej bielizny dla niej w kolorach flagi czy innych symbolicznych elementów garderoby.
Jakie wyzwania napotykają osoby niebinarne w społeczeństwie?
Życie jako osoba niebinarna w binarnym świecie niesie ze sobą unikalne wyzwania. Na pierwszym miejscu stawiam brak rozumienia społecznego — wielu ludzi po prostu nie wie, że niebinarność istnieje, lub traktuje ją jako „fazę” czy „wymysł”.
Praktyczne problemy to codzienność: formularze z opcjami tylko „M” i „K”, toalety publiczne podzielone na męskie i żeńskie, dokumenty urzędowe, które nie przewidują trzeciej opcji. Każda wizyta u lekarza może stać się stresująca, gdy personel medyczny nie wie, jak się zwracać do pacjenta czy jak interpretować jego potrzeby zdrowotne. W kontekście zdrowia seksualnego szczególnie ważny jest dostęp do odpowiednich lubrykantów i innych produktów wspomagających komfort.
Badania pokazują, że osoby niebinarne często doświadczają wyższych poziomów stresu, lęku i depresji niż populacja ogólna. To nie dlatego, że bycie osobą niebinarną jest problemem samo w sobie, ale dlatego, że społeczeństwo często nie potrafi zapewnić im wsparcia i akceptacji, których potrzebują.
Dlatego tak ważna jest edukacja i budowanie świadomości — każdy z nas może przyczynić się do tworzenia bardziej inkluzywnego świata. Wśród osób niebinarnych istnieje potrzeba większego wsparcia i zrozumienia ze strony społeczeństwa.
Jak wspierać osoby niebinarne w swoim otoczeniu?
Wsparcie zaczyna się od prostych rzeczy. Po pierwsze: pytaj o zaimek i używaj tych, których dana osoba preferuje. Nie jest to trudne, a pokazuje szacunek i zainteresowanie komfortem drugiej osoby.
Edukuj się! Czytaj, słuchaj, zadawaj pytania (gdy druga osoba ma na to ochotę). Nie oczekuj, że osoby niebinarne będą Twoimi darmowymi nauczycielkami — czasami po prostu pozwól im być sobą bez konieczności tłumaczenia swojego istnienia.
W praktyce oznacza to także:
- Używanie inkluzywnego języka (np. „wszyscy” zamiast „panie i panowie”)
- Nie zakładanie niczego na podstawie wyglądu
- Stanowczą reakcję na transfobiczne komentarze w swojej obecności
- Wspieranie organizacji i inicjatyw działających na rzecz praw osób trans i niebinarnych
Pamiętaj też, że każda osoba — niebinarna czy nie — ma różne potrzeby jeśli chodzi o wsparcie. Dla jednych najważniejsza będzie przestrzeń do rozmowy, dla innych praktyczna pomoc, a dla jeszcze innych po prostu normalne traktowanie bez robienia z ich tożsamości „wielkiej sprawy”. Niektórzy mogą również potrzebować wsparcia w znalezieniu produktów do eksploracji własnej seksualności, takich jak wibratory, które pozwalają na odkrywanie swojego ciała bez presji zewnętrznych oczekiwań.
Na koniec tej edukacyjnej podróży chcę powiedzieć: świat jest piękny w swojej różnorodności. Osoby niebinarne nie proszą o specjalne traktowanie — proszą o podstawowy szacunek i uznanie ich człowieczeństwa. To nie jest skomplikowane. To po prostu ludzkie.
Każdego dnia uczę się czegoś nowego o różnorodności ludzkiej tożsamości, i to mnie fascynuje. Mam nadzieję, że ten artykuł pomógł Ci lepiej zrozumieć temat niebinarności i że będziesz kolejną osobą, która pomaga budować świat pełen akceptacji i zrozumienia. Kluczowym elementem tego procesu jest także edukacja dotycząca różnorodności w zakresie seksualności, włączając w to dostęp do produktów przeznaczonych dla eksploracji intymności, takich jak bestsellery sklepów dla dorosłych, które pomagają w odkrywaniu własnych preferencji.
Bo przecież o to w tym wszystkim chodzi — o to, żeby każdy mógł być sobą bez strachu i wstydu.
Najczęściej zadawane pytania o niebinarności
Czy dziecko może być niebinarne i jak je wspierać?
Tak, dzieci mogą wyrażać tożsamość niebinarną już od wczesnego wieku. Najważniejsze to słuchać dziecka, nie bagatelizować jego wypowiedzi o płci i zapewnić bezpieczną przestrzeń do eksploracji tożsamości. Warto skonsultować się z psychologiem specjalizującym się w tematyce LGBTQ+, który pomoże całej rodzinie w tym procesie.
Jak tłumaczyć niebinarność starszym członkom rodziny?
Zacznij od podstaw — wytłumacz różnicę między płcią biologiczną a tożsamością płciową. Używaj analogii, które są im bliskie, na przykład porównanie do leworęczności. Bądź cierpliwy i daj im czas na zrozumienie. Czasami pomaga pokazanie artykułów naukowych lub filmów edukacyjnych, które wyjaśniają temat w przystępny sposób.
Czy osoby niebinarne mogą mieć dzieci i założyć rodzinę?
Oczywiście! Niebinarność nie wpływa na zdolność reprodukcyjną ani na możliwość bycia dobrym rodzicem. Osoby niebinarne mogą mieć dzieci biologiczne, adoptować lub korzystać z innych metod rodzicielstwa. Tworzą kochające, wspierające rodziny tak samo jak osoby binarne.
Bibliografia
- American Psychological Association. (2015). Guidelines for Psychological Practice with Transgender and Gender Nonconforming People. American Psychologist, 70(9), 832–864.
- World Health Organization (WHO). (2022). Gender and Health. Geneva: WHO.
- Butler, J. (1990). Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. Routledge.
- Richards, C., Bouman, W. P., & Barker, M. J. (2017). Genderqueer and Non-Binary Genders. Palgrave Macmillan.
- GLAAD. (2024). Media Reference Guide – Transgender. GLAAD Media Institute.
